Eski Mısır’da Kadın Hükümdarlar

Eski Mısır’ın Kadın Hükümdarları

Sırasıyla bilinen kadın hükümdarlar

• Neithhotep
• Merneith
• Hetepheres
• Nitocris
• Sobeknefru
• Ahhotep I
• Ahmose-Nefertari
• Hatshepsut
• Tiye
• Nefertiti
• Nefertari
• Amenirdis I
• Nitocris
• Cleopatra VII

Eski Mısır’daki kadınlar diğer tüm antik kültürlerden daha fazla hakka sahipti ve daha büyük saygı ile değerlendirildiler. Bu sadece fiziksel kanıtlarda ve yazıtlarda değil dinlerinde de belirgindir. Mısır panteonundaki en güçlü ve önemli tanrılardan bazıları kadındır ve yaratılış mitinin bazı versiyonları yaratıcısı olarak tanrı Atum’u değil tanrıça Neith’i sunar.

Mısır’daki en popüler ve etkili dini hikaye Osiris’in hikayesi ve kız kardeşi İsis tarafından nasıl hayata döndürüldüğü idi. Osiris nihayetinde Mısır kültürünün en önemli dini törenleri, sembolleri ve inançlarının çoğunda anlatılsa da aslında hikayenin ana karakteri Isis’tir. Osiris baştan sona oldukça pasif bir rol oynar ancak Isis kocasının cesedini bulmak için ülkeden dışarı çıkar, onu geri getirir ve canlandırır. Osiris kültü, aslında Hıristiyanlığın yükselişinden sonra bastırılıncaya kadar Mısır’daki ve daha sonra Roma İmparatorluğu’nun en popüler dini olan Isis kültü olacaktı.

Bu nedenle Mısır tarihi boyunca bir dizi önemli kadın yöneticinin olması şaşırtıcı değildir. Bunların en bilineni elbette aslında Mısırlı değil Yunanlı olan Kleopatra VII (MÖ 69-30). Ancak tahta çıkmadan çok önce diğer Mısırlı kadınlar zaten birkaç kez naip ve hatta hükümdarlık pozisyonlarını elinde tutmuşlardı.

Mısır tarihi boyunca pek çok kraliçe vardı. Bazıları kendi başarıları tarafından tek başına yönetildikleri için belirli başarılar veya nüfuz için öne çıkarken diğerleri dikkat çekicidir. Burada tartışılan asil kadınlar, Mısır’daki güçlü kadın figürlerin küçük bir azınlığı olarak değil, hükümdarlıklarının yazıt bırakmayan veya daha sonraki yazarlar tarafından aktarılan birçok kişiden öne çıkmasına neden olanları vurgulamak olarak görülmelidir.

Tek başına hüküm sürmüş olabilecek ilk kraliçe Mısır’daki Erken Hanedanlar Dönemi hükümdarı Neithhotep’idir (MÖ 3150 – c. 2613). Net bir bilgi olmasa da İlk Hanedan’ın ilk bölümünde yaşadı. Mısır’ın ilk kralı Narmer’ın (ya da Menes) karısıydı. İkinci kral Hor-Aha’nın karısı olduğunu iddia edenlerde vardır.

Neithhotep genellikle Hor-Aha’nın annesi olarak kabul edilir ve Narmer’ın ölümünden sonra ve Hor-Aha tahtı alacak kadar yaşlanmadan önce kendi başına hüküm vermiş olabilir. 19. yüzyılda keşfedilen Naqada’daki mezarı çok büyüktür. Arkeologlar bu yüzden onu bir kral gibi sınıflandırdılar. Neithhotep’in Narmer’in halefi ya da en azından adı kalan bir kral olduğuna inanıyorlardı. M.Ö. 3. yüzyılda Manetho tarafından yapılan resmi kral listesinden ismi çıkmıştır.

Diğer kanıtları isminin bir kraliyet arması üzerinde birden fazla yazılı olduğu. Kraliyet arması Serekh, daha iyi bilinen kalıbın geliştirilmesinden önce bir kralın adının yazılacağı kraliyet evinin ve avlunun kil temsilidir.

Aynı dönemden başka bir kraliçe de kendi başına hüküm vermiş olabilir, adı da bir kraliyet armasında görünen Merneith’tir. Djet’in karısı ve Kral Den’in annesi idi. Merneith, Den hala gençken Djet’in ölümünden sonra naip olarak hüküm sürdü ancak mezar eşyalarından kanıtlandığı gibi kral olarak da yönetmişti.

Mernetih

Mısır Eski Krallığı’nı başlatan IV. Hanedan’da Kraliçe I.Heterferler, Mısır’da gerçek bir piramit inşa eden ilk Kral Snefru’nun karısı ve Büyük Giza Piramidi’ni inşa eden Khufu’nun annesi. Heterferler, şimdi ünlü mezarını kendi piramit kompleksinin yakınında inşa eden oğlu üzerinde önemli bir etki yaptı. Saltanatının ve iktidarın yükselişinin ayrıntıları belirsizdir. III. Hanedanlığın son kralı Huni’nin kızı da olabilir. Eğer öyleyse Sneferu ile olan evliliği iki hanedan arasında yumuşak bir geçişe izin vermiştir.

Eski Krallığın en tartışmalı kraliçesi Nitocris‘tir. Çünkü akademisyenler gerçekten var olup olmadığını tartışmaya devam ediyorlar. Manetho’da bahsedilir ve ayrıca Torino Kral Listesi ve Abydos Kral Listesi’nde yer alır ve Mısırlı hükümdarlar listesinde Cyrene Eratosthenes tarafından da belirtilir. Ancak yazıt veya anıt bırakmadı ve daha sonra Mısır tarihinde ona atıfta bulunulmadı.

Mısır’ın İlk Orta Dönemi, Eski Krallık’ın çöküşünden sonra zayıf bir merkezi yönetim dönemiydi. Bu zamandan hükümdarlar ve tarihin diğer yönleri ile ilgili kayıtlar genellikle karışıktır ve sadece Orta Krallık’ta istikrar kazanır. Mısır Orta Krallığı XI. Hanedanla ülkeyi birleştirmek için “ikinci Menes” olarak selamlanan Theban prensi Mentuhotep II tarafından kurulmuştur. XI. Hanedan Mısır tarihinin en büyük dönemlerinden biri olarak kabul edilen bir sonraki dönemin temelini attı.

XII. Mısır Hanedanlığı, güçlü edebiyatı, ilham verici sanat eserleri ve anıtları ile istikrarlı ve zengin bir toplumu desteklemeye yardımcı olan askeri seferler ile ünlüdür. Nitocris’ten beri Mısır’ı yönettiği bilinen ilk kadın olan son hükümdar Kraliçe Sobeknefru ile de bilinir. Kraliçe Sobeknefru daha sonraki kadın firavun Hatshepsut’un aksine kadın kıyafetleri giyerek bir kadın olarak yönetti.

Sobekneferu

Saltanatının bu yönü özellikle ilginçtir çünkü tahttaki bir erkeğin geleneğini sürdürmek için hiçbir çaba göstermedi. Sobeknefru, Crocodilopolis şehrinde Sobek tapınağını inşa etti ya da Hawara’nın hemen güneyinde o şehri kurdu ve daha önceki büyük hükümdarlar geleneğinde diğer bina projelerini devreye aldı. Mirasçı bırakmadan öldü. Krallık XIII. Hanedanlığı başlatan I. Sobekhotep’e geçti.

XIII. Hanedan, XII. Hanedanlıktan daha zayıftı. Yabancı olan Hyksos’un Aşağı Mısır’da güç kazanmasına ve sonunda Delta’dan güneye doğru geniş bir alana hakim olmasına izin verdi. Bu dönem merkezi hükümetin yeniden zayıfladığı Mısır’ın İkinci Ara Dönemi olarak bilinir ve Hyksos kuzey bölgelerini tutarken, Nubyalılar güneyin bölgeleri genişletti. Thebes bu ikisi arasında duruyordu. Teb Prensi Ahmose I , Hyksos ve Nubyalıları Mısır’dan sürdü ve ülkeyi Yeni Krallık dönemini başlatarak yönetti. İkinci Ara Dönemden gelen kayıtlara göre Eski Krallık ve İlk Ara Dönem’in sonları gibi parçalanmış ve genellikle belirsizdir. Önemli yöneticiler olarak belirtilen kadın hükümdarları da yoktur.

Ancak Mısır’ın Yeni Krallığı başından beri bir dizi kadını iktidar pozisyonlarında gördü. Ahmose I’in annesi Kraliçe Ahhotep I Hymos sempatizanlarının isyanını bastırırken, Ahmose I güneydeki Nubyalılara karşı seferler yürüttü. Orduya büyük saygı duydu ve oğluna danışmadan bağımsız ve başarılı bir şekilde çalıştı.

Ahhotep I, Orta Krallık’tan beri büyük ölçüde törensel olan Tanrının Amun Karısı pozisyonunu korudu. Bu pozisyonu Ahmose I’in karısı Ahmose-Nefertari’ye geçti. Yetkisi altında ülkenin en güçlü siyasi ve dini ofislerinden biri haline getirdi. Tanrı’nın Amun Karısı, başkâhin kadın muadiliydi. Tanrının iç kutsal alanına girebilir ve kurban edip kutsal alaylara katılabilirdi. Ayrıca vergiden muaf arazi, altın, gümüş, hizmetçiler ve tapınağa yapılan tekliflerle ödüllendirildi. Ahmose-Nefertari ve onun peşinden gelenlerin birçoğu ülke üzerinde önemli bir etki yaptı ve ünlü bir örnekte hüküm sürmeye başladı.

Hatshepsut Mısır’ın en tanınmış kadın hükümdarlarından biridir. Thutmose I’in kızıdır ve Thutmose III‘ün yerine naip olarak tahta çıktı. Ayrıca Tanrı Amun’un Karısı olmuştu. Ancak bu unvanı, yönetimini üstlendikten kısa bir süre sonra kızı Neferu-Ra’ya devretti. Hatshepsut Mısır tarihinin en güçlü ve başarılılarından biridir. Ülke saltanatı altında gelişti ve Karnak’taki Amun Tapınağı’na ek olarak başarılı ticaretten (Punt Diyarı’ndaki ünlü seferi gibi), askeri seferlerden ve büyük anıtsal yapılardan sorumluydu.

Hatshepsut

Sobekneferu’nun aksine, Hatshepsut bir erkek olarak hükmetmeyi seçti ve saltanatının çoğunda sürekli olarak erkek olarak giyinmişti. Bunu yapmayı neden seçtiği bilinmiyor ancak ölümünden sonra yazıtları ve anıtları tahrip edildi. Bunun nedeni de belirsizdir ancak gelecekteki kadınların firavun pozisyonunu almasını ve erkek olarak karar vermesini önlemek için yapıldığı düşünülmektedir.

Mısır tarihinin en ferah dönemlerinden birini yöneten Amenhotep III’ün karısı olan Kraliçe Tiye doğrudan bir erkek olarak yönetmedi. Ama kesinlikle güçlüydü. Tiye sık sık devlet meselelerinde kocasına yardım etti, diplomatlarla görüştü ve diğer yabancı liderlerle kendi yazışmalarını sürdürdü. Sadece Amenhotep III’ün mahkemesinde müthiş biri değil aynı zamanda Mısır tarihi üzerinde dramatik bir etkisi olacak oğlu Akhenaten üzerindeki etkisini göstermeye devam etti.

Kraliçe Tiye

‘Heretic kralı’ olarak bilinen Akhenaten, Mısır’ın geleneksel dini uygulamalarını kaldırdı ve tek bir tanrı olan Aten’in ibadetini zorunlu kıldığı zaman diğer tapınakları kapattı. Kendi işleriyle meşgul olduğu ve ülkeyi yönetme işini büyük ölçüde ihmal ettiği ve başkenti Akhetaten’e taşıdığı bilinir. Bunu gerçek dini gayretten değil, zenginliği Eski Krallık zamanından beri taht için sürekli bir tehdit olan Amun rahiplerinin gücünü ve etkisini engellemek için yapmış olabilir. 

Nefertiti

Akhenaten’in karısı Nefertiti başkenti kendi özel şehrine taşıdıktan sonra sorumluluklarını devraldı. Devlet işlerine karışması, ondan yabancı kişilere kadar bir dizi mektupla kanıtlanmıştır. Nefertiti’nin resmi şimdi Berlin Mısır Müzesi’ndeki heykeltıraş Thutmose tarafından yapılan büstü sayesinde eski Mısır’ın en ünlülerden biri olmuştur. Akhenaten hükümdarlıktan çekildiğinde Nefertiti hükümeti stabilize eden ve Mısır’la ilgili yabancı güçleri yatıştıran kişi gibi görünüyor.

Nefertari

XIX. Hanedan’da Nefertari, II. Ramses’in kraliçesiydi ve yönetimi sırasında eşit derecede etkiliydi. Nefertari oldukça eğitimli ve saltanat işlerine düzenli olarak katıldı. II. Ramses ünlü Abu Simbel Tapınağı’nı onuruna inşa etti ve dönemin en tanınmış kraliçeleri arasındaydı.

XIX. Hanedan başka bir güçlü kraliçe Twosret’in saltanatı ile sona erer. Sadece on altı yaşında ölen çocuk kral Siptah’ın kraliçe annesiydi. Twosret daha sonra Mısır’ı, Yeni Krallık Üçüncü Ara Dönem’e ayrılmadan önceye kadar hüküm sürdü. Sonra XX. Hanedanlığı kuran Setnakhte’ye saltanatı devretti.

Mısır’ın Üçüncü Ara Dönemi olarak bilinen dönem Mısır kültürünün kasvetli bir şekilde dağılması olarak nitelendirilir. Bu süreçte önemli bir güce sahip olan birkaç kadın vardı.

En etkileyici olanlar arasında Tanrı’nın Amun Karısı ve Kral Kashta’nın kızı Amenirdis I. Amenirdis, Tanrı’nın Amun Karısı olarak Thebes’i kontrol etti ve Yukarı Mısır’ı etkili bir şekilde yönetti. Gücü o kadar büyüktü ki ülkeyi birleştirmek için Aşağı Mısır’daki seferleri sırasında kardeşi Shabaka için ülkeyi stabilize edebildi.

Daha sonra başka bir Tanrı’nın Amun Karısı, Nitocris I o kadar güçlü hale gelecek ki Yukarı Mısır’da yedi, Aşağı Mısır’da dört ilçe üzerinde hüküm sürecekti. Tüm Tanrı’nın Eşlerinin en zenginiydi. Nitokris I aynı zamanda Karnak ve başka yerlerdeki yazıtlardan Tanrı’nın Karısı olduğu, komuta edebildiği muazzam haracı ve yönettiği alanlar ile en ünlü Tanrı’nın Eşleri arasındadır. 

Cleopatra VII

MÖ 525’in Pers İstilası, Tanrı’nın Amun Karısının pozisyonunu sona erdirdi. Ptolemaic Hanedanlığı’na ve Cleopatra VII’nin hükümdarlığına kadar başka hiçbir kadın hükümdar veya kadın ünvanı kaydedilmedi. Ptolemaic Hanedanlığı’nın ikinci bölümünde Mısır, Cleopatra VII bu eğilimi tersine çevirmek istiyordu. Nefertari, Nefertiti ve diğerleri gibi iyi eğitimliydi. Birden çok yabancı dil bilirdi. Politikacı olarak da büyük beceri ve yetenek sergiledi. Onun düşüşü eski sevgilisi Julius Caesar veya Mark Antony kadar dövüşmeyen düşman Octavian’dı (Augustus Caesar). Kleopatra ve Antony’i Actium Muharebesi’nde yendikten sonra Octavianus, Roma’nın ilk imparatoru olacak ve Mısır’ı da ekleyerek ülkenin Roma Dönemi’ni başlatacaktı.

Kleopatra VII tarih üzerinde kalıcı bir izlenim bıraktı ve bugün muhtemelen bir Mısır kraliçesini düşündüğünde akla gelen ilk isim. Ancak ondan önce gelen, saltanatını mümkün kılan birçok kişi vardı ve isimleri kaybolan ve şüphesiz eski Mısır’ın büyük medeniyetine önemli katkıda bulunan birçok kişi vardı.