Eski Mısır Mimarisinde
Sütun Çeşitleri

Mısır tapınaklarını göz önüne getirdiğimizde bu sütunların bu kadar devasa ve el yapımı olması şaşırtıcıdır. Örneğin Karnak Tapınağı’ndaki sütunlar, pilonlar, obeliskler, heykeller gelen ziyaretçilerin başını döndürmektedir. Sütunların şaftları genellikle renkli tasvirlerle süslenmiş oyma rölyefler yapılmış ve başka enteresan yapısal materyalleri Mısırlıların yapılarında görebiliriz.

Eski Mısır sütunlarına baktığımızda Lotus ve Papirüs tarzı sütunları görürüz. Fakat detaylı bakıldığında Mısır’ın bütün çağlarında tapınaklarında yaklaşık 30’a yakın sütun çeşidi olduğunu görürsünüz. Greko-Romen Periyodu‘ndan önceki zamanlarda sütunlarda Tanrıça Hathor ve diğer tanrı ve tanrıçalar ağırlıklı motiflerdendi. Çoğu zaman sütunlarda tomurcuk modeli yapılırdı.

SÜTUN ÇEŞİTLERİ

Yivli Sütun

Basamaklı Piramit’in içinde ilk göze çarpan bu sütun bu çeşidin ilk formlarındandır. Bu form Yeni Krallık zamanında ölmüştür. Ancak Nubia taraflarında kullanımına devam edilmiştir. Bu sütunlar sonraki periyotlarda bazı zamanlar çoklu sütun şaftları formunu almıştı. Muhtemelen bu yivli sütunlar dünyadaki taşlardan yapılmış ilk sütunlar olarak gösterilmiştir. Fakat bu sistem gelecek zamanlarda tamamen formunu yitirmiş ve daha değişik formlara geçiş yapılmıştı.

Palmiye Formlu Sütun

Palmiye formlu sütunlar Mısır tapınak yapılarındaki sütunların ilklerinden biridir. Bu çeşit sütunun örneği Unas’taki 5. Hanedanlık ölüm tapınağında bulunmuştur. Bu tip sütunlar nadir bulunur fakat sürekli olarak kullanılmıştır. En çok bulunan örnekleri son periyotlarda Yukarı Nubia’da bulunan Kawa’daki Taharqa Tapınağı ve bazı Greko-Romen dönemi tapınaklarında vardır. Ramesseum’da da bu tip sütunlara rastlanmıştır. Avlunun iç tarafında, on sütundan oluşan iki sıralı bu tip sütun bulunmaktadır. Her bir sıradaki dört orta sütun bu tarzda, diğerleri Çoklu Form tarzındadır. Bu sütunlar apaçık palmiye şeklindedir.

Lotiform Sütunlar

Lotiform sütunlar tapınaklardan sivil binalarda kullanılmıştır. Fakat bazı zamanlar dini yapılarda da kullanıldığı görülmüştür. Basit lotus gonca formlu sütunlar Eski ve Orta Krallık tapınaklarında yaygın olarak kullanılmıştır. Yeni Krallık zamanında kullanımı zayıflayan bu tip sütunlar, Greko-Romen Periyodu zamanında tekrar popüler olmuştur. Bu sütunlar genellikle Lotus’un gövdesi gibi yivli şaftlarla resmedilmiş ve sütunbaşı gonca gibi kapalı ya da açık lotus çiçeği gibidir.

Papirüs Formlu Sütun

Bu sütun tipinin birçok çeşidi bulunmaktadır. Bazıları tek olarak dikilmiş ve daire şaftlı bazısı yivli şaftlı ve bazıları da çok gövdelidir. Sütun başı gonca şeklinde kapalı ya da geniş bir şekilde (çan şeklinde) açık olabilir. Yeni Krallık zamanında çoğu papirüs formlu sütunların şaftları tabandan yukarı doğru sivrilmiş üçgen şeklinde yapılmış dışı da kaplanmıştır. Daire şeklindeki sütun örneklerinin ilk olanlarından birisi de Sakkara’daki Step Piramit’te bulunmuştur.

Ancak günümüzde bu sütunlar tek başına ayakta duramamış, hepsi yanındaki yapılarla birleşmiş haldedir. Dairesel şaftlı formlar gene de bütün Mısır tarihi boyunca sürekli kullanılan sütun formlarındandır. Yeni Krallık daha geniş olanları kullanılmış açık ve kapalı sütun başı olanların her ikisi de kullanılmıştır.

Koni Formlu Sütunlar

Koni şeklinde formlu bu sütun tipi Djoser Piramidi’nin dış duvarında kullanıldıktan sonra çok kısa sürede yok olmuştur. Sonraki tapınaklarda bu tip sütun bulunamamıştır. Yivli bir şaftı karakterize eder ve sütun başı kozalak ağacının dalları gibi resmedilmiştir.

Çadır Direği Formlu Sütunlar

Bu tip sütunlar biliyoruz ki hayatta kalan tek örnekleri Karnak’taki Thutmosis III’ün Festival Tapınağı’ndadır. Bundan başka tuğla ile yapılmış birçok yapıda bu stilin örneklerini de görüyoruz. Neden bu çadır direği dizaynı kullanıldı? Belki de  gizemin bir çeşidi ama yine de Mısır yapısının ilk zamanlarını anımsatıyor.

 Çan Formlu Sütunlar

Bu sütun çeşidi diğerlerine göre önemli derecede farklılığa sahiptir. Bazı zaman çiçek bazı zaman sütun şeklindedir. Bazıları daire bazıları yivli bazıları da kare şeklinde şaftlardan oluşur. Bazılarının sütun başı da çiçek şeklindedir. En iyi bilinen iki tanesi Karnak’taki Thutmosis III Tarihi Salonu’na yerleştirilmiştir. Bu tapınakta yapılar direk şeklindedir. Sütun burada iki şekilde temsil edilir. Aşağı Mısır’da hanedana ait olanlar Papirüs şeklinde Yukarı Mısır’da ise Lotus şeklinde temsil edilmiştir. Onlar sembolik olarak salonun kuzey ve güney taraflarına yerleştirilmiştir. Bu tip sütun Greko-Romen Periyodunda sıklıkla kullanılmıştır.

Bileşik Sütunlar

Bu tip sütunda Greko-Romen Periyodunda çok sık kullanılırdı. Bileşik sütunlar Çan Formlu sütunların geliştirilmiş şeklidir. Sütun başları çiçek desenleriyle dekore edilmiştir. Sınırsız şekilde çiçek çeşitlemelerine sahip olan bu tip sütunlar zor yapılmışlardır.