Amenhotep IV (Ankhenaten)

FİRAVUN AMENHOTEP IV (AKHENATEN)

• Adı : Akhenaten , ilk zamanlarda Amenhotep olarak bilinirdi ve anlamı “Amun’u hoşnut eden” demektir.
• Periyot: Yeni Krallık
• Hanedanlık: 18. Hanedanlık
• Selefi: Amenhotep III
• Halefi: Smenkhare ve Tutankhamun
• Saltanatı: MÖ 1351 – 1337
• Babası: Amenhotep III
• Annesi: Kraliçe Tiye
• Kardeşi: Prens Thutmose, Amenhotep III ve Kraliçe Tiye’nin en büyük oğludur. Gizemli şekilde kayıtlardan kaybolmuştur.
• Karısı: Nefertiti ve Kiya (Tutankhamun’un annesi)
• Çocukları: Meritaten, Meketaten, Ankhesenpaaten, Neferneferuaten Tasherit, Neferneferure ve Tutankhamun
• Ölüm Yılı: MÖ 1337
• Defin Yeri: Amarna’daki Kraliyet Vadisi
• Mezarın Keşfi: 1893 yılında Alessandro Barsanti

Hemen hemen herkes Amarna periyodundaki dramatik tarza aşinadır. İlk dönem figürleri, değişik açılarda yapılar bu dönemdedir. Bu dönem bir tek firavunun yaptıklarıyla büyümüştür, Amenhotep IV. Amenhotep IV, Amenhotep III‘ün en küçük oğludur. Erkek kardeşi Thutmose öldükten sonra tahtı devralmıştır.Babası Amenhotep III‘e, kendisi daha kral olmadan alıştırma anlamında birkaç yıl yardımcı hükümdarlık yaptığı söylenir fakat kanıtlanmamıştır. Amenhotep IV, saltanatının altıncı yılında ismini Akhenaten olarak değiştirmiştir. Yeni bir kült olarak sadece güneş tanrısı “Aten” e ibadet etmeyi başlatmıştır. Memfis ve Thebes arasına yeni bir kral rezidansı yaptırmış ve ismine “Akhet-Aten” adını vermiştir. Saltanatı sırasında tanrıya sadakatini göstermiş ve tanrı Amun ve eşi Mut’a ait resimleri ve isimleri sildirmiştir. Akhenaton’un yeni dini monoteizm (tek tanrıcılık) dininin örneklerinden biridir.

Babası Amenhotep III, Mısır’daki güneş kültlerinin ilerlemesinde hatrı sayılır girişimlerde bulunmuştu. Belki de Karnak’taki Amun papazlarının gücünü azaltmıştı ve böylece büyük güç ve saygınlık kazanmıştı.Toparlayacak olursak, Tanrı Ra, Akhenaten tarafından tek güç ve tanrı olarak görüldü ve Amarna’daki Amun ile ilişkisini tamamen kesti. Bu yüzden ona KAFİR KRAL denildi.

Akhenaton’daki yapılar ve tapınakları başka yerde göremezsiniz. Amun Tapınağı’ndaki mabetler çatı ile kaplıyken, Amarna’dakiler çatısızdır ve beyaz kireçtaşı ile günlük yaşamdaki sahnelerden dekore edilmiştir. Girişi parlatılmıştır. Aten şehrindeki tapınak yapılardan Kuzey ve Güney Sarayları buradadır. Luxor Tapınağı‘na eklenmiştir.

Akhenaton altındaki Amarna Periyotu’nda sanat, önceki krallıklara göre çok daha doğaldır. İnsan figürlerinin karikatürize edilmesi bu zamanlarda başlamıştır. Akhenaton, kolları ve bacakları, soğan biçiminde karın bölgesi, sivri yüzü, biçimsiz kafasıyla birlikte bir figür gibi portrelendirilmiştir.

Amarna’daki mezarlardaki sahneler önceki mezar dekorasyonlarından farklıdır. Bu dekorasyonlarda firavun ve karısı güneş diski Aten’e ibadet ediyorlar (ellerinde ışık olarak gösterilir). Dekorasyonların çoğu ciddi anlamda tahrif edilmiştir. Firavunun bir resmi bulunamamıştır. Mısır Müzesi’nde gösterilen firavun heykelleri uzatılmış, kadınsı ve gülünç haldedir. Tabi ki Amarna sanatı güzel heykeller de üretmiştir. Mesela Nefertiti‘nin büstü oldukça zariftir. Kraliçenin yüzü güzel ve açıktır. Kadın güzelliği apaçık bellidir.

Akhenaton babasının gelenekleriyle ilişkisini kesmiştir. 18 yıl saltanat sürmüştür Bu zaman zarfında tek tanrı ve tek din olan Aten’e tapmıştır. Akhenaton, Nefertiti ile evlendi. Kısa bir süre Thebes yakınlarındaki kral sarayında yaşadılar. Akhenaten ismini değiştirince, karısının da adını değiştirdi. Yeni ismi Nefer-Nefru-Aten oldu. Anlamı ” Aten’in Güzeller Güzeli”.

Öldükten sonra Mısır tarihinden adı yavaş yavaş silindi. Tapınakları yıkıldı, ismi her yerden silindi, heykelleri kırılıp döküldü. Amun papazları eski güçlerine kavuştular. Amarna vadisinde taş bir mezar varken hiçbir zaman onu kullanmadı. Thebes’te de mezarı yoktur. Nerede gömülü olduğu bilinmemektedir. Saray mensupları ve memurları, Amarna Kuzey Mezarları’ndadır.

Amarna Dönemi hakkında detaylı bilgi için….
Amarna Kültü ve Aten İnancı hakkında detaylı bilgi için…